We schrijven 24 november en nog altijd "vallen er jonge kerkuilen uit de kast".

Niet letterlijk natuurlijk, maar op meerdere plaatsen treffen onze medewerkers jongen aan van late en tweede broedsels.

Het zachte najaarsweer tot nu toe en een aanhoudende hoge muizenstand hebben sommige koppeltjes kerkuil aangezet om een tweede nest jongen groot te brengen! Voor Vlaanderen blijft dit toch een uitzonderlijk gegeven...

Vaak worden er weinig levenskansen toegeschreven aan late jongen aangezien ze vrij snel de winter moeten induiken, maar uit terugmeldingen van geringde vogels blijkt dat dit relatief is en afhankelijk van hoe streng die eerste winter is.

Dit duidt nog maar eens op de vaststelling dat kerkuilen zeer grote opportunisten zijn en bij gunstige omstandigheden 'alles uit de kast proberen te halen'.

2019 was het meest succesvolle jaar voor de Kerkuil na de strenge winter 1962-1963, toen bijna de volledige populatie van de kaart werd geveegd! Voor Vlaanderen werden 1400 BGV (broedsels) opgetekend en het nestgemiddelde bedroeg 4,1 pulli per nest, langjarig gemiddelde is 3,2 P/N. Er werden ook 73 tweede broedsels gecontroleerd.

 

Op 9 juni werd een nestkast gecontroleerd in de Antwerpse Kempen, 4 gezonde jongen konden worden geringd. Het oudste jong was ongeveer 50 dagen oud. Bij de jongen zaten ook 2 "adulten" in de nestkast, beide vogels waren geringd. De eerste bleek de gekende moederuil te zijn van deze locatie, de andere adult droeg een ring die niet direct aan deze plaats kon toegewezen worden. Na enig opzoekwerk werd al snel duidelijk dat het hier ging om een jonge vogel die drie weken eerder als nestjong was geringd op een kerkzolder in de buurt.

Is deze vogel door honger gedreven aangetrokken geweest door de bedelroep van dit nest? Is hij het andere ouderpaar gevolgd in hun nestkast? Voor de locale werkgroep is het de tweede maal dat dit fenomeen kon vastgesteld worden in het werkings-gebied!

De Kerkuilwerkgroep Vlaanderen krijgt hoe langer hoe meer de vraag om camera’s te plaatsen in nestkasten. Meestal wil een locatiehouder de beelden live kunnen volgen op zijn tv-toestel of computer, anderen willen de beelden online plaatsen of presenteren op school, in een expositieruimte of zelfs in kerkportalen, kantoren, winkels, cafés en clublokalen. Wij hebben alle begrip voor de educatieve meerwaarde die webcams kunnen opleveren en begrijpen de verleiding om bij een aaibare soort als de kerkuil een webcam te installeren.

Als kerkuilbeschermers raden wij dit echter sterk af en waarschuwen we graag voor de mogelijke gevolgen. Tijdens de broedtijd is de kerkuil zeer gevoelig voor verstoring. Vooral tijdens de ei-fase kan de kleinste verstoring aanleiding geven tot het verlaten van het legsel. Om die reden verbieden wij onze medewerkers ook om broedplaatsen te bezoeken of nestkasten te controleren tussen 1 februari en 31 mei. Wij hebben zelf ervaring opgedaan met camera’s (webcams, infraroodcamera’s) en stelden vast dat de meeste toepassingen negatief uitdraaiden. Een flinke tik van een vleugel kan de camerapositie veranderen (zelfs al is deze goed gefixeerd). De lens, of soms het plexiglas waarachter een webcam wordt geïnstalleerd, komt vrij snel onder een laag talg, dons en stof te zitten waardoor de beelden onduidelijk en zeer wazig worden.

In beide gevallen zijn mensen vaak geneigd om het probleem op te lossen door snel even in de nestkast te piepen, helaas meestal met desastreuze gevolgen. Vaak plaatst men infraroodcamera’s (het is immers pikkedonker in een kerkuilnestkast én kerkuilen zijn nachtactieve vogels), maar wil men na een tijdje een betere beeldkwaliteit. Men vervangt ze dan door camera’s die daglicht en kleur kunnen weergeven. Deze moeten echter ondersteund worden met verlichting (led) en dat verdraagt deze nachtactieve soort niet.

Ook draadloze systemen zijn uit den boze. Die blijken te werken op een frequentie die hoorbaar is voor kerkuilen. Dat is duidelijk te merken aan het gedrag van de vogels op het ogenblik dat een camera aanslaat. Het is dus opletten geblazen! Het laatste wat wij, maar ook de locatiehouders, willen is dat de kerkuilen zouden verstoord worden en de nestkast verlaten. Helaas kennen wij intussen meerdere locatiehouders die ondanks ons advies en na experimenteren met webcams in hun nestkast geen kerkuilen meer hebben en dus zwaar teleurgesteld zijn. Voor ons primeert uiteraard ‘bescherming’, vandaar ons standpunt en dit advies.

Toch nog een positieve tip om te besluiten: met wildcamera’s die op een bepaalde afstand van een nestkast geplaatst worden, kan men de in- en uitgaande bewegingen volgen. Dit levert bovendien mooiere en meer zuivere beelden op dan die in een nestkast!

Boodschap gericht aan onze vrijwillige medewerkers met controlevergunning!

Huidige status: Oranje Licht

Het is een echte klassieker geworden dat jaarlijks een aantal medewerkers vroeg staan te popelen om aan de controles te beginnen.

Maar, we mogen nooit uit het oog verliezen dat bescherming absoluut primeert boven het ringen van jonge kerkuilen.

Naast de enkele cameranestkasten die ons een indicatie geven is het jaarlijks hetzelfde verhaal: verschillende locatiehouders hebben al blazende jongen gehoord, dus de jongen zullen al wel groot zijn… Uit ervaring weten we dat de jongen dan gemiddeld tussen de 3 en 5 weken oud zijn, dus dan hadden we nog altijd 3-4 weken later kunnen gaan...

Vandaar Oranje Licht, enkel bij weet van zekere nesten met fel blazende jongen én met de nodige discipline!

Medewerkers zitten te wachten op Groen Licht; maar als dit te snel wordt gegeven is het risico reëel om nog meerdere op eieren broedende vogels aan te treffen. In die fase is de Kerkuil echter erg gevoelig voor verstoring en de kans op mislukken van het broedsel zéér hoog. Beter uitgevlogen jongen dan een nest te verstoren (toepassing voorgeschreven controlemethodiek).

Iedereen weet ondertussen dat er geen juiste timing is die opgaat voor gans Vlaanderen. Iedereen weet ook dat er altijd een grote spreiding is, zo kan je in hetzelfde dorp of regio gelijktijdig een broedsel aantreffen op eieren en een nest met (bijna) uitvliegende jongen. Het is ook veel zinvoller om de jonge kerkuilen te ringen op een leeftijd van 5 tot 9 weken, vooreerst omdat er dan nog weinig uitval is en het ook veel interessanter is dan het ringen van witte donskuikens.

Historiek van de jaarlijkse controledata (sinds 1982) in verhouding met de ringleeftijden (leeftijd van de nestjongen op het moment van het ringen) over de jaren heen is zeer interessant, op die basis wordt het Groen Licht bijgestuurd, zoals weergegeven.

Nog een leuk weetje, jonge kerkuilen beginnen pas duidelijk hoorbaar ‘te blazen’ (bedelen) op een leeftijd van 23 dagen (3 weken) en doen dit in toenemende mate (luider) tot ongeveer 43 dagen (6 weken). Tussen dag 43 en dag 63 (9 weken) neemt het ‘blazen’ een andere dimensie aan en neemt geleidelijk af…

Opzet is om vanaf 29 mei het licht op groen te zetten, maar met die nuance en voorzichtigheid dat we dan eigenlijk nog in de oranje tijdszone zitten bij ‘opstart controles’.

Ga steeds met minimum 2, maximum met 3 personen op controlerondes. Neem geen onnodige risico's, maak gebruik van beveiligingsmateriaal. Controleplaatsen mogen enkel bezocht worden met toelating van de eigenaars of beheerders. Voor ringwerk steeds beroep doen op een erkend ringer van het KBIN. Toon respect voor de kerkuilen (veiligheid van de vogels boven alles) en voor de eigendommen. Lees de richtlijnen verder na in het Handvest of in de controlevergunning van het ANB.

Met vriendelijke groeten en veel succes bij de controles.

Ludo Smets, Voorzitter.